Theo “Đại Nam nhất thống trí” và “Đồng Khánh dư địa chí”, huyện Yên Khánh “từ đời Trần (1225 - 1400) về trước gọi là huyện Yên Ninh, lệ vào phủ Kiến Bình. Đời Lê Quang Thuận (1460-1469) đổi lệ vào phủ Trường Yên, sau Lê Trung Hưng đổi tên là huyện Yên Khang. Bản triều năm Gia Long thứ 2 (1803) đổi tên huyện Yên Khánh”. Như vậy, địa danh huyện Yên Khánh chính thức có từ năm 1803.

Cũng theo sách trên, thời điểm này (1803), huyện Yên Khánh có 11 tổng, 72 xã, thôn, trang, phường, vạn. Huyện Yên Khánh lúc này bao gồm huyện Yên Khánh hiện nay và các xã, phường của thị xã Ninh Bình lúc bấy giờ là Bích Đào, Phúc Am, Trực Độ, Vân Giang, Khương Lộc, Ninh Tiến, Ninh Sơn, Ninh Phúc và một số xã thuộc huyện Hoa Lư như Ninh Hải, Ninh Thắng, Ninh An, và 3 xã bên bờ tây sông Vạc thuộc huyện Yên Mô ngày nay là Khánh Thượng, Khánh Thịnh, Khánh Dương.

Năm Thành Thái thứ 18 (1906), huyện Gia Khánh (nay là huyện Hoa Lư) được thành lập, 4 tổng của huyện Yên Khánh được cắt về. Tổng An Đăng, gồm 4 xã: An Đăng, Đại Đăng, Cổ Loan, Bích Đào; 3 thôn: Phúc Chỉnh, Phúc Trì, Phúc Am và phường Khương Lộc. Tổng Thiện Trạo, gồm 4 xã: Thiện Trạo, Trầm Hương, An Phúc, An Khoái. Tổng Vũ Lâm, gồm 4 xã: Vũ Lâm, Văn Lâm, Khê Đầu, Tuân Cáo. Tổng Dương Vũ, gồm 10 thôn: Hoàn Sơn, Đông Hội, Mai Xá (Dương Vũ), Đông Trang, Xuân Áng, Bộ Đầu, Chấn Lữ (Át Lỗ), Côn Lăng Thượng, Côn Lăng Hạ, Phú Lãng.

Từ sau Cách mạng tháng Tám, tên huyện Yên Khánh vẫn được giữ nguyên như trước. Song, trong khoảng thời gian này, huyện Yên Khánh có những thay đổi lớn về địa giới hành chính và tổ chức các đơn vị hành chính. Cụ thể:

Năm 1961, xã Yên Lạc của huyện Yên Mô được sáp nhập vào huyện Yên Khánh và đổi thành xã Khánh Hồng; 3 xã: Khánh Dương, Khánh Thịnh, Khánh Thượng của huyện Yên Khánh được sáp nhập vào huyện Yên Mô theo Quyết định số 66/CP ngày 17/5/1961 của Hội đồng Chính phủ.

Năm 1975, thực hiện Nghị quyết của Quốc hội khoá V, kỳ họp thứ hai, tỉnh Nam Hà và tỉnh Ninh Bình được hợp nhất thành một tỉnh mới, lấy tên là tỉnh Hà Nam Ninh, huyện Yên Khánh thuộc tỉnh Hà Nam Ninh.

Ngày 18/12/1976, Bộ trưởng Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ thủ tướng ban hành Quyết định số 1506-TCCP phê chuẩn việc hợp nhất và điều chỉnh địa giới một xã thuộc huyện Yên Khánh, theo đó:

- Cắt xóm Minh Tân của xã Khánh Thiện nhập vào xã Khánh Công;

- Hợp nhất xã Khánh Thiện và xã Khánh Tiên thành 01 xã lấy tên là xã Khánh Thiện;

- Cắt xóm Sa Bồi của xã Khánh Ninh nhập vào xã Khánh Hội.

Năm 1997, thực hiện Nghị quyết của Quốc hội khoá VIII, kỳ họp thứ 10 và Quyết định số 125-CP ngày 27/4/1977 của Hội đồng Chính phủ:

- Huyện Yên Mô, 10 xã của huyện Yên Khánh: Khánh Ninh, Khánh Cư, Khánh Hải, Khánh Tiên, Khánh Thiện, Khánh Lợi, Khánh An, Khánh Hòa, Khánh Phú, Khánh Văn và thị trấn Tam Điệp được hợp nhất thành một huyện lấy tên là huyện Tam Điệp.

- 09 xã của huyện Yên Khánh: Khánh Hồng, Khánh Nhạc, Khánh Hội, Khánh Mậu, Khánh Thủy, Khánh Công, Khánh Thành, Khánh Trung, Khánh Cường được sáp nhập vào huyện Kim Sơn.

Năm 1992, thực hiện tái lập tỉnh theo Nghị quyết của Quốc hội khóa VIII, kỳ họp thứ 10, huyện Yên Khánh thuộc tỉnh Ninh Bình.

Năm 1994, thực hiện Nghị định số 59-CP ngày 04/7/1994 của Chính phủ, huyện Yên Khánh được tái lập huyện trên cơ sở 10 xã của huyện Tam Điệp và 9 xã của huyện Kim Sơn, trong đó:

- Các xã thuộc huyện Tam Điệp: xã Khánh Hoà, xã Khánh An, xã Khánh Phú, xã Khánh Cư, xã Khánh Vân, xã Khánh Hải, xã Khánh Tiên, xã Khánh Thiện, xã Khánh Lợi, xã Khánh Ninh.

- Các xã thuộc huyện Kim Sơn: xã Khánh Hồng, xã Khánh Nhạc, xã Khánh Hội, xã Khánh Mậu, xã Khánh Thuỷ, xã Khánh Cường, xã Khánh Trung, Xã Khánh Thành, xã Khánh Công.

Năm 2009, hợp nhất xã Khánh Ninh vào thị trấn Yên Ninh theo Nghị quyết số 23/NQ-CP ngày 03/6/2009 của Chính phủ.

Trong suốt chặng đường hình thành và phát triển, trải qua nhiều giai đoạn lịch sử chia tách, sáp nhập về địa giới hành chính. Đến nay, huyện Yên Khánh có bước phát triển vượt bậc cả về kinh tế, chính trị, văn hóa xã hội, đời sống của nhân dân ngày càng nâng lên. Ghi nhận kết quả, thành tích đạt được của Đảng bộ, nhân dân, chính quyền, huyện Yên Khánh vinh dự đón nhận những phần thưởng cao quý của Nhà nước:

Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, năm 1999;

Huân chương lao động hạng Nhì, năm 2003;

Huân chương lao động hạng Nhất, năm 2009.

Những tài liệu sau phần nào thể hiện được sự thay đổi về địa giới hành chính và sự phát triển của huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình:

 

 

 

 

 

 

LƯU TRỮ LỊCH SỬ TỈNH NINH BÌNH